De onderwereld, grootmoeders en ik

Er is iets eigenaardigs aan de hand in onze samenleving. Iets wat zich langzaam, haast onmerkbaar, voltrekt. Alsof we het collectief besloten hebben zonder het ooit hardop te zeggen. Ooit was geld tastbaar. Je kon het tellen, voelen, eraan ruiken als je daar lol in had. Je wist wat je had, je wist wat je uitgaf. En nu? Nu kijkt de kassière je aan alsof je net een levende kip op de toonbank hebt gelegd als je met een briefje van twintig komt aanzetten.

Contant geld is verdacht geworden. Niet ouderwets, dat was fase één. Maar ronduit verdacht. Mensen die nog met munten en biljetten betalen, worden inmiddels met achterdocht bekeken, alsof ze lid van de maffia zijn. Wie gebruikt er in 2025 nog cash zonder duistere bedoelingen? De onderwereld, grootmoeders en … nou, ik!

Laten we eerlijk zijn: een pinpas is handig. Tikkie is handig. Apple Pay is krankzinnig handig. Maar gemak heeft bijwerkingen.

Je verliest gevoel bij de waarde van dingen. Effe met je telefoon tegen een kastje aandrukken is nou eenmaal wat anders dan het geld door je handen zien gaan, zelf de briefjes en de munten tellend. We leven inmiddels in een economie van abstractie. Je tikt op een scherm, hoort een bliep, en iets wordt van je afgeschreven. Je voelt het niet. Je mist het niet. En het gebeurt vaak sneller dan je denkt.

De mogelijkheid om niet digitaal te betalen, verdwijnt in een tempo waar zelfs de klimaattop jaloers op zou zijn. Ga maar na. Parkeerautomaten accepteren geen munten meer, alleen nog een of andere app die je data oogst als een boer in het oogstseizoen. Marktkooplui, ooit de laatste bastions van de contante euro, vragen je nu of je even je QR-code kunt laten scannen. Zelfs sommige kerken accepteren tegenwoordig geen collectezak meer, maar hebben een donatiepaal naast het wijwater staan.

En nee, dit is geen “vroeger was alles beter” gemopper. Dit is een reële zorg over de afname van keuzevrijheid. Contant geld is niet alleen een betaalmiddel, een wettelijk (!) betaalmiddel. Het is een vorm van anonimiteit, van autonomie. En daar knelt ‘m de schoen.

Want als alles digitaal is, is alles traceerbaar. En als alles traceerbaar is, is alles controleerbaar. De overheid hoeft het niet eens te willen, maar ze kan het gewoon. En wie weet wie er over maximaal vier jaar aan het roer zit? Wie wat koopt, waar je bent geweest, hoeveel je besteedt aan wijn of zelfhulpboeken: het ligt allemaal open. “Als je niets te verbergen hebt, heb je niets te vrezen,” roepen de goeden van geest. Prima, maar mag ik zelf bepalen of ik gezien wil worden? Of ik een banaan bij de Lidl wil afrekenen zonder dat het systeem denkt: hé, dit is al de vijfde banaan deze week, gaat het wel goed thuis?
De ironie is dat juist in een tijd waarin privacy heilig wordt verklaard we zonder morren toestaan dat ons uitgavenpatroon een open boek is. En dat allemaal voor een beetje gemak. Voor dat bliepje bij de kassa.

We zijn als een kikker in een pan warm water. Het kookpunt nadert, maar we merken het nauwelijks. Contant geld is geen relikwie van een ver verleden. Het is een nooduitgang. En als die straks op slot zit, zijn we overgeleverd aan de grillen van banken, techbedrijven en, ach ja, misschien een overheid die ooit besluit dat zij je saldo tijdelijk bevriezen “voor je eigen veiligheid.”

Misschien moeten we daar toch eens over nadenken. Gewoon, terwijl we met gepast geld een kop koffie proberen af te rekenen, en de barista ons aankijkt alsof we een ransel middeleeuwse munten op de toonbank hebben gekieperd.

Welkom in de toekomst. Alleen pinnen. Brrrrrrr!